Ümit Batmaz  & AVRUPA BİRLİĞİ 2024 – 2023 İLK ALTI AY OTOMOBİL PAZARI

Uzun süredir üzerinde çalıştığımız elektrikli araçların pazar payının gelişimi konusundaki bilgileri yakından takip etmeye çalışıyorum. Profesyonel olarak bu veriler doğal olarak iş alanındaki kararlarımızı etkiliyor. Bunun yanı sıra toplumsal dönüşümün hızı ve yönü hakkında da önemli bilgileri elde etmemize yarıyorlar. Bu yazımızda Avrupa Otomobil İmalatçıları Birliği’nin derlediği ve Romanya’da ACAROM tarafından yayınlanan resmi verileri ele alarak bu pazardaki gelişimi birlikte inceleyeceğiz.[i]

[i] https://acarom.ro/wp-content/uploads/2024/07/Press_release_car_registrations_June_2024.pdf adresinden verilerin tamamına erişilebilir. Konsültasyon tarihi : 5/8/2024

Bu verilerde Avrupa Birliği toplam pazarının yılın ilk altın ayında 5.683.843 adetlik bir satışa ulaştığını görüyoruz.  Bu seviyedeki bir satış ile 2023’ün ilk 6 ayına göre toplamda % 4,5 seviyesinde bir pazar genişlemesi olduğunu tespit ediyoruz. Pazarın genişlemeye devam etmesinin önemli bir veri olduğunu altını çizelim. Satışların toplamda % 4,5 geliştiği bir ortamda araçların motor tipine göre satışlarının dağılımı da bizim için önemli bir veri olacaktır.  Yazımıza eklediğimiz yine aynı kaynaktan aldığımız verilerle derlenen ikinci grafikte araç satışlarının enerji tipi bazında dağılımını göreceksiniz.

Kısaca şu şekilde bir tablo ile durumu özetleyelim. Dizel araçların satışları 2024’ün ilk altı ayında 2023’e göre % 7,45 azalmış durumda görünüyor. Aynı şekilde benzinli araçlarda % 2,49 bir gerileme olmuş. Dolayısıyla sadece fosil yakıtlarla çalışan araçların her durumda pazar paylarının ve satış adetlerinin gerilemekte olduğu açık şekilde görülüyor. Elektrikli araçlara baktığımızda ise tablo biraz daha açıklama gerektiriyor. Öncelikle eldeki veriye bakalım :

Şarj edilebilir hibridlerin satışındaki düşüşün bazı temel nedenleri var. Bunlardan önde geleni İtalya’daki teşvik sisteminin 2024 Nisan ayından itibaren geçerli olacak şekilde yenilenmiş olmasıdır. Buna göre yıllık gelirin 30.000 avronun altında olan özel şahıslar elektrikli araç satın aldıklarında 4.000 avroya kadar teşvik alıyorlar. Buna ek olarak eski araçlarını hurdaya çıkarırlarsa bu durumda 3.500 avro ek olarak toplamda 7.500 avroya kadar teşvikten faydalanabiliyorlar. Yıllık geliri 30.000 avronun üstünde olan bireylerde ise teşvik miktarı 5.000 avroya kadar ulaşabiliyor. Bu teşvikler yeni yani sıfır kilometre elektrikli araçlar için geçerli olarak uygulanıyor. Araç sahibi özel kişilerde en az 1 yıl sahipliğin sürmesi koşulu var, eğer araç tüzel kişilik adına ruhsatlandıysa, iki yıl boyunca satılamaz kaydıyla tescil ediliyor. Buna ek olarak, teşvikle alınan elektrikli araçlarda özel şahıslar ilk 5 yıl tamamen, ikinci 5 yıl ise %75 oranında motorlu taşıtlar vergisinden muaf oluyorlar.

• Araç satışlarının toplamına baktığımızda ilk altı ayda, (ful elektrikli, şarj edilebilir hibrid ve hibrid araçların toplamı olarak) elektrikli araçların AB pazarında toplam % 49 pazar payına ulaştıklarını görüyoruz. 2023 yılında bu oran %45 civarındaymış; dolayısıyla 2023 ten 2024’e geldiğimizde elelktrikli araçların toplamda pazar payına 4 puan daha eklediği anlaşılıyor. 
• Dizel ve benzinli araçların pazardaki payının düşmeye devam ettiği teyit ediliyor. 2023’de %52 olan payları 2024’de %48’e gerilemiş.

• Tabii ki Avrupa Birliği’nin üye ülkelerinin pazarlarında kendi yerel koşullarıyla bağlantılı olarak bazı değişik eğilimler de var. Yazının içinde paylaştığımız ve ACEA kaynaklı tabloda tüm AB ülkelerinin farklı motor tiplerindeki ilk altı aylık satışları yer alıyor. Bu tabloyu detaylı inceleyenler, her ülkenin farklı eğilimleri ifade ettiğini fark edeceklerdir. Başlıklarına göre inceleyerek her motor tipinde önemli ülke pazarlarını burada yorumlayacağız :
• Elektrikli Otomobiller :
• En yüksek artışın olduğu ülkeler (adet bazında) :

ÜLKE BAZINDA SATIŞ RAKKAMLARI	ELEKTRİKLİ OTOMOBİLLER
	Ocak-Haziran 2024	Ocak-Haziran 2023	Adet Değişim 24/23	% Değişim 24/23
Belçika	64,404	43,578	20,826	+47.8
Fransa	158,402	137,919	20,483	+14.9
Danimarka	38,961	26,152	12,809	+49.0

ÜLKE BAZINDA SATIŞ RAKKAMLARI	ELEKTRİKLİ OTOMOBİLLER
	Ocak-Haziran 2024	Ocak-Haziran 2023	Adet Değişim 24/23	% Değişim 24/23
Almanya	184,125	220,244	-36,119	-16.4
İsveç	41,998	52,445	-10,447	-19.9
Finlandiya	10,569	15,301	-4,732	-30.9

• Görüldüğü gibi, Avrupa Birliği içindeki ülkelerin her birinin kendine göre pazar gerçekleri var. Bu sebeple Belçika’da veya Danimarka’da % 50’ye yakın bir satış artışı görülürken Finlandiya pazarında  %30 civarında bir daralma gözlenebiliyor. Dolayısıyla her bir ülkenin kendi dinamiklerine tek tek bakmak gerekiyor.
  • Almanya : Avrupa’nın en büyük otomotiv pazarı olan Almanya, pazarın elektrikli araçlara (EV) dönüşebilmesi için  kritik önemdeki hükümet yönlendirmesine sahipti. Ancak, Alman hükümeti Aralık 2023’te beklenmedik bir şekilde “Umweltbonus”u (Çevresel Teşvik) sonlandırdı ve bu tarihten sonra tüm yeni satın alma talepleri için teşvik başvurularını durdurdu. Bu karar, 60 milyar avroluk bir bütçe kesintisiyle sonuçlanan İklim ve Dönüşüm Fonu üzerindeki müzakerelerin ardından geldi. Yani Almanya pazarındaki sert düşüşün sebebinin teşvik bütçesindeki daralma olduğunu düşünebiliriz.
  • İsveç :  İsveç hükümeti 8 Kasım 2022 itibarıyla daha önceki dönemde elektrikli otomobil alımlarına sağlanan iklim teşvikini kaldırdı. Bu  artık mevcut olmayan destek , 6000 € civarında teşvik sağlıyordu. Ancak bu tarihten sonra tescil edilen elektrikli otomobiller için satın alma sübvansiyonu artık mevcut değil. Son olarak , 13 Şubat 2024’ten itibaren hafif elektrikli ticari araçlar için şirketleri, belediyeleri ve bölgeleri hedefleyen ‘iklim primi’ (Klimatpremie) adı verilen yeni bir sübvansiyon başlatıldı. Yine de teşvikdeki iptalin satışları etkilediğini görüyoruz.
  • Finlandiya : 20 Haziran 2023’te Finlandiya’nın 77. Hükümeti olarak kurulan ve 2023 Finlandiya parlamento seçimlerinin ardından kurularak Sosyal Demokratlar liderliğindeki Marin Kabinesi’nin yerini alan Orpo Kabinesi, aşırı sağ eğilimli bir hükümet olarak biliniyor. İçten yanmalı motorları desteklemeyi planlayan bu hükümetin elektrikli araçlara yönelik satın alma teşviklerini 2023 sonunda kaldırmasının yanısıra  yeni yılda elektrikli araçların vergi avantajını da kaldırmayı planlıyor. Kabinenin başkanlığını Petteri Orpo yapıyor ve Ulusal Koalisyon Partisi, Finler Partisi, İsveç Halk Partisi ve Hristiyan Demokratlar arasında bir koalisyondan oluşan bu hükümetin keskin kararlarının satışları sert biçimde etkilediği anlaşılıyor.
  • Belçika : Ekim 2023 itibarıyla Flamanya, yeni bir EV satın alımında 5000 Avro’ya kadar sübvansiyon sunarken diğer federal bölgeler henüz bunu takip etmedi. Ayrıca, bir elektrikli otomobil satın alan kişiler, elektrik tüketimi için önemli ölçüde daha düşük katma değer vergisi (KDV) dahil olmak üzere azaltılmış vergilerden yararlanabiliyorlar.
  • Fransa : Fransız Hükümeti, yüksek emisyonlu araçları cezalandıran ve EV satın alımlarını ödüllendiren bir bonus-malus sistemi de dahil olmak üzere çeşitli teşvikler sunuyor ve akülü elektrikli araçlar vergiden muaf. Bu teşvikler düşük gelirli aileler için 47000 €’dan daha ucuz araçların alımında 7000 €’ya kadar çıkabiliyor. Son zamanlarda, kurumsal elektrikli araç alımlarında geçerli 3.000 €’luk satın alma teşviki geri çekildi, ancak evde şarj kurulumunu kapsayan bir plan devam ediyor. Süren teşvikler ve özellikle vergilendirme avantajları Fransızları elektrikli araçlara yöneltiyor gibi görünüyor. Buna ek olarak hatırlamakta fayda var; bir çok Fransız kenti dizel araçlara kent merkezlerini kapama kararı almış bulunuyor. 2024 yılı sonuna kadar Büyük Paris’in büyük kısmı, 2026 yılına kadar Büyük Lyon’un merkezi ve 2028 yılına kadar Büyük Strazburg ve Büyük Montpellier bu karara dahil olmuş kentlerin başında geliyorlar.
  • Danimarka : Danimarka, 2022 yılında satın alma fiyatı 300.000 DKK’nın (yaklaşık 46.000 $) altında olan yeni EV’ler için 45.000 DKK’ya (yaklaşık 7.000 $) kadar bir sübvansiyon başlatmış. Elektrikli otomobiller için, batarya kapasitesine göre hesaplanan yıllık 4000 €’ya kadar ulaşabilen bir vergi indirimi de mevcuttur. Danimarka ayrıca, iş yerinde şarj için kullanılan işveren tarafından ödenen elektrik fiyatı için de bir vergi muafiyeti sunmaktadır. 2023’ten 2026’ya kadar geçerli olan bu muafiyet, şirketleri çalışanlarının özel EV’leri için vergisiz şarj tesisleri sağlamaya teşvik ederek EV benimsenmesini daha da teşvik etmektedir.
• Yorum : Yukarda ele aldığımız elektrikli araç satışlarında 27 farklı hükümetten oluşan, ortak yönelimi paylaşsalar da yerel özelliklere göre kararla alan Avrupa Birliği devletlerinin oluşturduğu pazarın toplamına bakarak değerlendirmenin daha doğru olduğunu söyleyebiliriz. Sonuçta Avrupa Komisyonu’nun karbonsuz bir ekonomik yapıya geçiş planı tüm hızıyla sürüyor. Bazı ülkeler aralıklarla veya sekansiyel olarak ilerleseler de sonuçta hep beraber hareketin elektrikli otomobillere yöneldiğini görüyoruz. Her değişim sürecinde olduğu gibi eski alışkanlıklarından vazgeçmekte zorluk çeken bir çok toplumsal ve ekonomik aktör olacaktır. Bu dönüşüm sürecinin iyi yönetilebilmesi için AB Komisyonunun hazırladığı raporlar ve çalışmalar hayati önemdedir ve her ülke için verilen hedefleri tutturulması için çalışmalarını sürdürmektedirler. Bugün itibarıyla elektrikli araçların içten yanmalı motorlu araçlar karşısında piyasada öne geçmek için belirli bir seviyede teşviğe ihtiyaç duyduğu satış verilerinden de görülüyor. Avrupa’da halen bir kaç yüz gigawatt seviyesinde batarya imalat kapasitesi mevcuttur. Sürmekte olan yatırımlarla bu kapasitenin 2030’da 3000 gigawatt seviyesine çıkması beklenmektedir. Dolayısıyla 2030’a kadar verilecek teşviklerin Avrupalı imalatçılardan daha çok Asyalı imalatçılara fayda sağlayacağını düşündüğümüzde Avrupa hükümetlerinin teşviklerde biraz daha az istekli olmasını anlayabiliriz. O tarihe geldiğimizde çok daha atak ve girişken bir elektrikli araç pazarında Avrupalı imalatçıların oynadığını görmemiz mümkün görünüyor.

[1] https://acarom.ro/wp-content/uploads/2024/07/Press_release_car_registrations_June_2024.pdf adresinden verilerin tamamına erişilebilir. Konsültasyon tarihi : 5/8/2024