Ruhsuz Çin ‘Orta Asya Ruhu’ oluşturma peşinde
*Efsaneleşen Doğu Türkistan zulmü ile ruhsuzluğunu ortaya koyan Çin, Türkistan Bölgesindeki devletlerle “Orta Asya Ruhu” yaratmaya çalışıyor
Dünya İran- İsrail çatışmalarına kilitlenirken, Çin Devlet Başkanı Xi Jinping Salı günü Çin ve Orta Asya ülkelerinin karşılıklı saygı, karşılıklı güven, karşılıklı fayda, karşılıklı yardım ve yüksek kaliteli kalkınma yoluyla ortak modernleşmenin peşinde koşmayı içeren Çin-Orta Asya Ruhunu araştırdıklarını ve oluşturduklarını söyledi.
Xi bu açıklamaları Kazakistan’ın başkenti Astana’da düzenlenen ikinci Çin-Orta Asya Zirvesi’ndeki konuşmasında yaptı.
Xi, Çin tarafının Çin-Orta Asya iş birliği mekanizması kapsamında üç iş birliği merkezi ve bir ticaret kolaylaştırma platformu kurmaya karar verdiğini söyledi.
Zirvede konuşan Xi, bu kurumlar arasında Çin-Orta Asya yoksulluk azaltma iş birliği merkezi, Çin-Orta Asya eğitim değişim iş birliği merkezi, Çin-Orta Asya çölleşme kontrolü iş birliği merkezi ve Çin-Orta Asya ticaret kolaylaştırma iş birliği platformunun yer aldığını söyledi.
Xi ve beş Orta Asya ülkesinin liderleri Salı günü kalıcı iyi komşuluk ve dostça iş birliği antlaşmasını imzaladılar.
Xi’ye Kazak Cumhurbaşkanı Kassym-Jomart Tokayev, Kırgız Cumhurbaşkanı Sadyr Japarov, Tacikistan Cumhurbaşkanı Emomali Rahmon, Türkmenistan Cumhurbaşkanı Serdar Berdimuhamedov ve Özbekistan Cumhurbaşkanı Şavkat Mirziyoyev eşlik etti.
VERİMLİ ZİRVE
Şanghay Küresel Yönetim ve Alan Çalışmaları Akademisi İcra Dekanı Yang Cheng, Xi’nin açıklamalarında “Çin-Orta Asya Ruhu”nu vurguladı ve bunun ortak bir geleceğe sahip daha yakın bir Çin-Orta Asya topluluğu inşa etmek için hayati bir rehberlik sağlayacağını ve küresel olarak çoğaltılabilecek ve ölçeklendirilebilecek değerli içgörüler sunacağını söyledi.
Şanghay İşbirliği Örgütü’nün (ŞİÖ) gelişimi sırasında ortaya çıkan ve ŞİÖ’ye rehberlik etmeye devam eden “Şanghay Ruhu”na atıfta bulunan Yang, “Çin-Orta Asya Ruhu”nun yalnızca Çin ve Orta Asya arasındaki pratik iş birliğini teşvik etmek için önemli olmadığına, aynı zamanda farklı siyasi sistemlere, ekonomik büyüklüklere, kaynak bağışlarına ve sosyal kültürlere sahip ülkelerin kalıcı iyi komşuluk ve karşılıklı fayda elde etmeleri için bir yol oluşturduğuna inanıyor.
Yang, Çin yayın organı Global Times’a yaptığı açıklamada, hızlanan uluslararası düzensizlik ve tırmanan bölgesel çatışmalar zemininde, Çin ile Orta Asya ülkeleri arasında kalıcı iyi komşuluk ve dostça iş birliği anlaşmasının imzalanmasının, sorunları diyalog ve iş birliği yoluyla çözmenin tekrarlanabilir ve teşvik edilebilir değerini gösterdiğini, Çin-Orta Asya iş birliği modelinin evrenselliğini ve uygulanabilirliğini vurguladığını söyledi. Çin haber ajansı Xinhua’ya göre Salı günü yapılan toplantının ilk kez bir Orta Asya ülkesinde yapılması tarihi bir ilki temsil ediyor.
Çin Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Guo Jiakun’a göre zirve, Kuşak ve Yol (BRI) iş birliği için yeni bir alan açıyor ve ortak bir geleceğe sahip daha da yakın bir Çin-Orta Asya topluluğu inşa ediyor.
İlk zirve iki yıl önce Çin’in kuzeybatısındaki Xi’an şehrinde düzenlenmişti ve liderler üst düzey toplantıyı iki yılda bir dönüşümlü olarak Çin ve Orta Asya’da düzenlemeyi kabul etmişti.
Zirve öncesinde Xi, beş Orta Asya ülkesinin liderleriyle ikili görüşmelerde bulundu.
Kırgızistan Cumhurbaşkanı Japarov ile yaptığı görüşmede Xi, Çin ve Kırgızistan arasındaki iş birliğinin büyük bir potansiyele sahip olduğunu, iki ülkeyi ticaret ve yatırımı artırmaya ve gelişmekte olan sektörlerde iş birliğini genişletmeye çağırdı.
Xi, Salı günü Tacikistan Cumhurbaşkanı Rahmon ile yaptığı görüşmede Çin ve Tacikistan’ı ikili ticaret ve yatırımın ölçeğini genişletmeye çağırdı. Xi, Çin’in Tacikistan’ın ulusal bağımsızlığını, egemenliğini ve güvenliğini korumasında kararlılıkla desteklediğini söyledi.
Türkmenistan Devlet Başkanı Berdimuhamedov ile yaptığı görüşmede Xi, Çin ve Türkmenistan’ı doğal gaz iş birliğini artırmaya, kaynak dışı alanlarda iş birliğini genişletmeye ve ticaret yapısını optimize etmeye çağırdı. İki tarafı birbirlerinin ülkelerinde kültür merkezlerinin kurulmasını hızlandırmaya ve halklar arası bağlantıyı teşvik etmeye çağırdı.
Xi, Çin’in Türkmenistan’ın Dünya Ticaret Örgütü’ne katılımını desteklediğini söyledi.
Özbekistan Devlet Başkanı Mirziyoyev ile yaptığı görüşmede Xi, Çin ve Özbekistan’ı ticaretin serbestleştirilmesi ve kolaylaştırılması için daha fazla önlem almaya çağırdı.
Xi ayrıca görüşmede tüm ilgili tarafların Orta Doğu’daki gerginliği mümkün olan en kısa sürede azaltmak ve daha fazla tırmanmaktan kaçınmak için çalışması gerektiğini belirtti.
Xi, Pazartesi günü Kazakistan Devlet Başkanı Kassym-Jomart Tokayev ile yaptığı görüşmede Çin’in Kazakistan ile birlikte çalışarak istikrar ve ikili ilişkilerin olumlu enerjisiyle bölgesel ve dünya barışına ve kalkınmasına daha fazla katkıda bulunmaya hazır olduğunu söyledi.
Xi, Pazartesi günü Astana’da mavi halıyla karşılandı.
Global Times muhabirleri, Astana’daki önemli noktaların Pazartesi akşamı Çin’in ulusal bayrağının renkleriyle güzelce aydınlatıldığını ve Xi’nin gelişini sıcak bir şekilde karşıladığını fark etti.
SOMUT KATKILAR
Zirve mekanının içinde ve dışında, beş Orta Asya ülkesindeki çeşitli sektörler etkinliğin ilerleyişini ve sonuçlarını yakından takip ediyor. Astana’daki Global Times muhabirleri, yerel gazetelerin Başkan Xi’nin gelişine ait fotoğrafları ve zirvenin haberlerini yayınladığını gözlemledi.
Kırgız Devlet Üniversitesi Kuşak ve Yol Çalışmaları Merkezi’nden Rashid Yusupov, Global Times’a yaptığı açıklamada, ilk Çin-Orta Asya Zirvesi’nden bu yana geçen iki yılda, Çin ile Orta Asya ülkeleri arasındaki ilişkilerin teknoloji, ticaret ve kültürel değişimler açısından hızla ilerlediğini ve yeni bir niteliksel düzeye ulaştığını söyledi.
“Kırgızistan için Çin-Kırgızistan bağları, Çin-Kırgızistan-Özbekistan demiryollarının yaklaşık 30 yıl sonra ilerlemesiyle birlikte atılımlar gördü,” diyen bilim insanı, Zirve’nin “kapsamlı iş birliğini artırarak ikili ilişkileri derinleştirebileceğini” belirtti. “Çin ve Orta Asya, ortak bir geleceğe sahip somut, verimli bir topluluk inşa ediyor.”
Kırgızistan’ın eski başbakanı Djoomart Otorbaev, ikinci Çin-Orta Asya Zirvesi’ni “Çin’in bölgeyle iş birliğini derinleştirmek için bir başka kritik, önemli ve iddialı adım” olarak nitelendirdi.
Global Times ile yaptığı son röportajda, Çin-Orta Asya iş birliğinin geleneksel bir kaynak ticareti odağından yüksek teknoloji ve modern endüstrilere vurgu yapan yeni bir aşamaya doğru kaydığını vurguladı. Otorbaev, “Orta Asya, karşılıklı refah için Çin ile iş birliği yapmaya istekli, iyi eğitimli, hırslı gençlerden oluşan büyük bir havuza sahip,” diye ekledi.
Çin-Orta Asya Zirvesi’ni takip eden bir Türkmen gazeteci olan Aygül Rahimova, Otorbaev’in bölgedeki gençlerin Çin ile etkileşim kurma özlemi hakkındaki görüşünü tekrarladı. Global Times’a, Türkmen gençlerinin komşu ülkelerle bağlantıyı geliştirmek için büyük altyapı projeleri fırsatlarına istekli olduğunu söyledi. Bu zirvenin, bu insan merkezli özlemleri yerine getirmek için Çin ile gelecekteki iş birliğinin önünü açacağını umuyorlar.
Kuşak ve Yol iş birliği, bölgedeki ticareti, seyahati ve alışverişi etkili bir şekilde artırdı. 2024’te Çin’in Orta Asya ile ticareti, kısmen patlayan sınır ötesi e-ticaret sektörü tarafından desteklenen rekor seviyede 94,8 milyar dolara ulaştı. Çin artık Orta Asya’nın en önemli ticaret ortağı ve büyük yatırım kaynağı konumunda, Xinhua bildirdi.
Tacikistan, 2014 yılında İpek Yolu Ekonomik Kuşağı ile ilgili olarak Çin ile bir mutabakat zaptı imzalayan ilk ülke oldu. O zamandan beri iş birliği, yeni otoyollardan ve enerji santrallerinden yeni şehir simgelerine kadar somut sonuçlar üretti ve bunların çoğu Xi tarafından kişisel olarak savunuldu.
Tacikistan Cumhuriyeti’nin Sughd bölgesindeki İçişleri Bakanlığı Departmanı’nın eski başkanı Navjuvonov Abdullo Shanbievich, Global Times’a Çin ve Orta Asya’nın ideolojik bloklar olmadan, “bizimkilere” veya “ötekilere” tabi olmadan ve rekabetten ziyade kalkınmaya vurgu yapan bir modeli savunduğunu söyledi. Orta Asya ülkeleri, başkalarının mücadelesine çekilmektense çok taraflı kalkınmayı arzuluyor.
Navjuvonov, “Orta Asya, her ülkenin, büyüklüğünden veya siyasi yöneliminden bağımsız olarak, bir yerin olduğu bu tür konseptlere gönüllü olarak katılıyor” dedi.
